چالش اصلی صنعت طلای کشور را می‌‌‌توان نبود نظام جمع‌‌‌آوری، صحت‌‌‌سنجی و انتشار اطلاعات دانست. این موضوع چالش مشترک صنعتگر و سیاستگذار به‌‌‌شمار می‌رود. پیچیدگی‌‌‌ها و اقتضائات خاص صنعت طلا در بخش پایین‌‌‌دستی، این فقدان را توجیه نمی‌‌‌کند؛ اما به‌‌‌دلیل ماهیت صنعت، آسیب‌‌‌پذیری کمتری به همراه دارد. اما در بخش بالادستی حل نشدن این چالش می‌‌‌تواند تبعات بعضا غیرقابل جبرانی داشته باشد؛ از جمله ضعف و عقب‌‌‌ماندگی در استخراج ذخایر و تولید طلا را می‌‌‌توان با این موضوع مرتبط دانست.
در مطلبی که در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ و در ویژه‌نامه «پنجمین همایش چشم‌‌‌انداز صنایع فلزات غیرآهنی ایران» نگاشته شد، در خلال ارائه دستاوردها و نتایج طرح جامع طلای کشور، به‌‌‌عنوان اولین سند راهبردی معدن و صنعت طلای ایران، به جایگاه مهم ایران به‌‌‌عنوان کشور مهم مصرف‌کننده در جهان اشاره شد. حال پس از گذشت یک‌سال، کماکان رصد آمار موسسات جهانی در خصوص مصرف طلا بیانگر آن است که جایگاه ایران به‌‌‌لحاظ مصرف در دنیا نه‌‌‌تنها حفظ شده، بلکه در گیرودار تلاطمات بازار جهانی بهبود نیز یافته است. با این حال بسیاری از آمارها، از جمله میزان تولید معدنی طلا که جهش آن، با توجه به ذخایر فراوان دست‌‌‌نخورده و نرخ بهره‌‌‌برداری به‌‌‌مراتب کمتر از دنیا، یکی از هدف‌‌‌گذاری‌‌‌های مهم طرح جامع بود، به‌‌‌دلیل عدم‌پایش و به‌‌‌روزرسانی طرح مذکور در دسترس نیست.
براساس بررسی شرکت فلزات و مواد آرمان آتورپارت (مجری طرح جامع طلا)، در سال ۲۰۲۳ ذخایر جهانی طلای معدنی با رشدی محسوس، از ۵۲هزار تن به ۵۹هزار تن (طلای محتوی) رسیده است. روسیه، استرالیا و چین، پرچم‌‌‌داران تحقق این رشد بوده‌‌‌اند. با این حال تولید معدنی کشورها عمدتا تغییر محسوسی نداشته و بدیهی است که با توجه به زمان‌بر بودن راه‌‌‌اندازی معادن و استحصال طلا از آنها، رشد تولید با یک گپ زمانی بعد از رشد ذخایر اتفاق خواهد افتاد؛ از طرفی کاهش عیار معادن فعلی یا اتمام آنها، تاثیر عکس بر آمار تولید دارد. کماکان چین با تولید ۳۷۰تنی طلا در صدر لیست بزرگ‌ترین تولیدکنندگان طلای معدنی جهان قرار داشته و دو کشور استرالیا و روسیه با تولید ۳۱۰تنی در جایگاه بعدی قرار می‌‌‌گیرند.
نکته قابل‌توجه در فهرست کشورهای بزرگ تولیدکننده طلای معدنی، حضور تانزانیاست. این کشور با دارا بودن ۴۲۰تن ذخیره طلا در سال ۲۰۲۳ تولید ۶۰تنی داشته است؛ حال آنکه در مطلب سال قبل اشاره شد که ایران با دارا بودن ۷۳۰تن ذخیره معدنی طلا، حتی ۱۰تن طلای معدنی نیز تولید نکرده بود! با توجه به به‌‌‌روزرسانی نشدن طرح جامع طلا، آمار جدید در دسترس نیست؛ اما اخبار این حوزه نشان‌‌‌دهنده آن است که تغییر محسوسی در عقب‌‌‌ماندگی تولید معدنی کشور اتفاق نیفتاده است.
در سال ۲۰۲۳ کل عرضه جهانی طلا در مجموع رشد حدود ۴درصدی داشته و با توجه به اینکه عرضه معدنی تقریبا تغییری نکرده، این افزایش عمدتا از محل افزایش عرضه طلای بازیافتی محقق شده است. همچنان تولید معدنی با سهم حدود ۷۶درصدی، منبع اصلی تامین طلای جهان است.بررسی روند ۱۰ساله عرضه جهانی طلا نشان می‌دهد که عرضه ۴۹۳۰تنی سال ۲۰۲۳ بیشترین مقدار عرضه از سال ۲۰۱۴ است. قیمت بالای طلا در این سال از مهم‌ترین محرک‌‌‌های تحقق این رشد است. به‌‌‌طور کلی تغییر چندان محسوسی در ترکیب عرضه جهانی رخ نداده است و همواره سهمی بین ۷۳ تا ۷۷درصد (۷۴درصد در سال ۲۰۲۳) از کل عرضه، از محل عرضه معدنی است. خالص عرضه پوشش ریسک (فروش طلا از محل انبار تولیدکننده یا عدم‌فروش طلای تولیدشده و انبار کردن آن توسط تولیدکنندگان، به‌‌‌منظور پوشش ریسک‌‌‌های قیمتی یا بهره‌‌‌جویی از جهش‌‌‌های قیمت) بین منفی ۴۰تن تا نهایتا ۱۰۴تن در بازه مورد بررسی در نوسان بوده و چندان تاثیرگذار نیست. با این حال خالص عرضه پوشش ریسک نیز بعد از سه‌سال پیاپی مقدار منفی، در سال ۲۰۲۳ نزدیک به ۶۰ تن بوده است.
بررسی تقاضای جهانی طلا در دهه اخیر و جایگاه ایران
بررسی آمار تقاضای جهانی بیانگر آن است که در سال ۲۰۲۳ تقاضای طلا تقریبا در تمامی بخش‌‌‌ها با کاهش همراه بوده و افت تقریبا ۵درصدی تقاضا در بخشهای صنعت، سرمایه‌گذاری و بانک‌های مرکزی، توسط معاملات خارج از بورس (معامله مستقیم بین خریدار و فروشنده بدون الزام به رعایت استانداردهای بورس‌‌‌ها) جبران شده است. در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۶۵تن طلا از این طریق معامله شده است. بیشترین کاهش تقاضا در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال ۲۰۲۲ با افت حدود ۱۷۲تنی (معادل ۱۵درصد) مربوط به تقاضای بخش سرمایه‌گذاری (شمش و سکه) و عمده این افت به‌‌‌دلیل کاهش حدود ۱۳۹ تنی تقاضای بخش سرمایه‌گذاری در آلمان بوده است. حضور آلمان در فهرست بزرگ‌ترین مصرف‌کننده‌‌‌های جهانی به‌‌‌دلیل تقاضای بالای بخش سرمایه‌گذاری است و این افت موجب نزول جایگاه آن از چهارم به هفتم در بین کشورهای بزرگ مصرف‌کننده در سال ۲۰۲۳ شده است.در سال ۲۰۲۳ سهم بخشهای مختلف از تقاضا، نسبت به سال ۲۰۲۲ تغییر محسوسی را نشان نمی‌‌‌دهد. در واقع به‌‌‌غیر از سال ۲۰۲۰ که در اوج همه‌گیری کووید- ۱۹ سهم تقاضای سرمایه‌گذاری از مجموع تقاضای جهانی تقریبا به حدود ۳۸درصد رسید و از تقاضای ۲۸درصدی ساخت زیورآلات بیشتر بود، در مابقی سال‌ها تقاضای ساخت زیورآلات، با سهم حدود ۴۲ تا ۵۶درصدی، همواره بیشترین سهم را از تقاضای جهانی طلا داشته است. در سال ۲۰۲۳ نیز تقاضای ساخت زیورآلات حدود ۲۲۰۰ تن بوده است که معادل ۴۴درصد از کل تقاضای جهانی است.
همان‌طور که در نمودار ۳ مشاهده می‌شود، چین همچنان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده طلای جهان است و تقاضای آن در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۳۵تن افزایش داشته که سهم آن از کل تقاضای جهانی را از حدود ۲۵درصد در سال ۲۰۲۲ به بالغ‌‌‌بر ۲۹درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش داده است. تقاضای طلای بخش ساخت هند به‌‌‌عنوان دومین کشور بزرگ مصرف‌کننده طلای جهان، تغییر چندانی نسبت به سال ۲۰۲۲ نداشته و کماکان این کشور حدود ۲۳درصد از کل تقاضای بخش ساخت جهان را به خود اختصاص داده است. آمریکا نیز بدون تغییر چندان محسوس، رتبه سوم جهانی مصرف طلا را در اختیار دارد.مطابق با آمار سازمان جهانی طلا، تقاضای ایران در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال ۲۰۲۲ تغییری نداشته و حدود ۷۲تن به ثبت رسیده است. با این حال با توجه به نزول جایگاه آلمان به‌‌‌دلیل کاهش شدید تقاضای بخش سرمایه‌گذاری، ایران در سال ۲۰۲۳ در جایگاه پنجم بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان جهانی طلا قرار گرفته است. اگرچه تقاضای ۷۲تنی سال ۲۰۲۳ به مقدار قابل‌توجهی از بیشینه تقاضای دهه گذشته که به مقدار ۹۱تن در سال ۲۰۱۸ به ثبت رسیده کمتر است؛ اما بالاتر از میانگین تقاضای ۶۶تنی کشور در دهه اخیر است. تقاضای سال ۲۰۲۳ کشور کمی بیش از ۲درصد مجموع مصرف طلا در بخش ساخت (شمش، سکه سرمایه‌گذاری، ساخت زیورآلات و جواهرات) در جهان است.
بررسی روند جهانی قیمت طلا در سال‌های اخیر و پیش‌بینی آن در آینده
طلا به‌‌‌عنوان یک دارایی پوشش ریسک ارزشمند شناخته شده است. در حالی که جهان در دهه جاری میلادی با سطح کم‌‌‌سابقه‌‌‌ای از تنش در نقاط مختلف روبه‌‌‌روست، قیمت طلا تحت‌تاثیر عوامل مختلف ژئوپلیتیک از جنگ در اوکراین و تنش در شرق آسیا تا درگیری در خاورمیانه، طی سال‌های اخیر روی مدار صعود قرار گرفته است. از طرفی سیاستگذاری‌‌‌های مالی اقتصادهای بزرگ جهان نیز مانعی برای رشد قیمت طلا نبوده است. رشد قیمت طلا و حفظ آن در سطوح نزدیک به مرز ۲هزار دلار، چه به‌‌‌لحاظ توجیه‌‌‌پذیری اقتصادی و چه به‌‌‌لحاظ افزایش ظرفیت تامین مالی، فرصت مناسبی را در اختیار معدن‌‌‌کاران جهان به‌‌‌منظور توسعه تولید معدنی و تعریف و اجرای پروژه‌‌‌ها قرار داده است.بررسی قیمت طلا در پنج‌سال گذشته، نشان‌‌‌دهنده آن است که قیمت هر اونس طلا از حدود ۱۲۶۵دلار در سال ۲۰۱۸ با رشد متوسط سالانه ۹درصدی به ۱۹۵۲دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده است. رشد قیمت با شیب بیشتر از میانگین در سال ۲۰۲۴ نیز ادامه داشته و معدل قیمت ابتدای سال تا مه ۲۰۲۴ حدود ۲۱۸۳دلار به ثبت رسیده است. بیشترین رشد قیمت در سال ۲۰۲۰ و مصادف با همه‌گیری جهانی کووید-۱۹ اتفاق افتاده است. در سال ۲۰۲۰ قیمت طلا نسبت به سال ۲۰۱۹ نزدیک به ۲۷درصد افزایش یافت. متوقف شدن بسیاری از فعالیت‌‌‌های اقتصادی و سقوط بسیاری از بورس‌‌‌های جهانی در دل بحران کووید، بار دیگر قابلیت‌‌‌های طلا را به‌‌‌عنوان یک کالای امن سرمایه‌‌‌ای به رخ کشید. در سال ۲۰۲۱ قیمت طلا در مجموع تغییر چندانی نداشت و نوسانات شدیدی را نیز تجربه نکرد.در ابتدای سال ۲۰۲۲ و با شروع جنگ اوکراین، قیمت یک روند صعودی را شروع کرد؛ اما این روند صعودی چندان پایدار نبود؛ چرا که سیاست‌‌‌های مالی اقتصادهای بزرگ جهانی، به‌‌‌منظور مقابله با تورم ناشی از جنگ و گرانی سوخت، به سمت افزایش نرخ بهره رفت که موجب شروع روند نزولی در قیمت شد.
با این حال میانگین قیمت در این سال بدون تغییری محسوس نسبت به سال ۲۰۲۱، در حدود ۱۷۹۵دلار در هر اونس به ثبت رسید.با عبور جهان و به‌‌‌خصوص غرب از فشار ناشی از جایگزینی سوختی که پیش‌تر توسط روسیه تامین می‌‌‌شد، روند افزایش نرخ بهره متوقف شد و با تحت کنترل درآمدن قیمت‌ها، پیش‌بینی‌‌‌هایی مبنی بر کاهشی شدن نرخ بهره انجام شد که این عامل را می‌‌‌توان اصلی‌‌‌ترین محرک رشد قیمت در سال ۲۰۲۳ دانست. قیمت در انتهای سال ۲۰۲۳ در حال تثبیت و بعضا نزول بود که مجددا تشدید تنش در خاورمیانه در اکتبر ۲۰۲۳ و ادامه یافتن این تنش تا فصل دوم ۲۰۲۴ محرکی برای رشد شده و قیمت طلا را به سقف تاریخی خود با قیمت ۲۴۳۱دلار در آوریل ۲۰۲۴ رساند.بررسی پیش‌بینی موسسات معتبر جهانی در خصوص قیمت طلا بیانگر یک اتفاق نظر در خصوص حفظ روند رشد قیمت طلا طی سال‌های آتی است؛ در کوتاه‌مدت و برای میانگین قیمت در سال ۲۰۲۴، بازه پیش‌بینی بلومبرگ بین ۱۹۱۴ تا ۲۲۲۵دلار بر اونس، پیش‌بینی بانک جهانی، میانگین قیمت ۱۹۵۰دلار بر اونس، پیش‌بینی JP Morgan Chase & Co ، ۲۱۷۵دلار بر اونس و پیش‌بینی Goldman Sachs ، ۲۰۵۰دلار بر اونس است. همان‌طور که مشخص است، دست‌پایین‌‌‌ترین پیش‌بینی‌‌‌ها میانگین قیمت مشابه سال ۲۰۲۳ را برای سال ۲۰۲۴ محتمل دانسته‌‌‌‌‌‌اند. حال آنکه تعداد بیشتری از موسسات افزایش قیمت طلا را محتمل می‌‌‌دانند.در خصوص سال ۲۰۲۵ نیز بازه پیش‌بینی بلومبرگ بین ۱۷۹۱ تا ۲۷۲۸دلار بر اونس است که مجددا نشان‌‌‌دهنده ریسک افزایش قیمت به‌‌‌مراتب بیشتر نسبت به ریسک کاهش قیمت است. Goldman Sachs بازه پیش‌بینی کوچک‌تری ارائه کرده و قیمت بین ۱۹۷۰ تا ۲۰۵۰دلار بر اونس را برای سال ۲۰۲۵ پیش‌بینی کرده که بیانگر ثبات تقریبی قیمت نسبت به سال ۲۰۲۴ است. با توجه به عوامل بنیادین فراوان موثر بر بازار طلا، پیش‌بینی بلندمدت کمتر ارائه می‌شود و محدوده پیش‌بینی‌‌‌های ارائه‌شده در سناریوهای متعددی قیمت را تا سال ۲۰۳۰ پیش‌بینی کرده‌‌‌اند. با این حال جمع‌‌‌بندی پیش‌بینی‌‌‌های بلندمدت نیز صعودی است و حتی به قیمت حدود ۷هزار دلار بر اونس و بیشتر برای سال ۲۰۳۰ اشاره شده است.تثبیت قیمت طلا در محدوده ۱۷۰۰ تا ۲هزار دلار بر اونس، بهره‌‌‌برداری از بسیاری از ذخایری را که پیش‌تر اقتصادی نبودند میسر کرده است. نگاهی به بزرگ‌ترین پروژه‌‌‌های معدنی طلای در دست مطالعه یا اجرا در جهان، بیانگر آن است که بسیاری از این پروژه‌‌‌ها مربوط به ذخایر پورفیری با عیار پایین است. یکی از این پروژه‌‌‌ها، پروژه Reko Diq در کشور پاکستان است که با سرمایه‌گذاری ۱۰میلیارد دلاری شرکت Barrick Gold و با مشارکت دولت پاکستان تا سال ۲۰۲۸ به تولید خواهد رسید؛ در مجاورت ایران؛ در بلوچستان پاکستان.
طرح جامع طلای کشور و لزوم پایش آن
با وجود ضعف شدید اکتشافات در کشور نسبت به کشورهای پیشرو در این حوزه، مطابق با آخرین آمار استخراج‌شده ذیل تدوین طرح جامع طلای کشور (سال ۱۴۰۰)، ذخیره معدنی طلای ایران بالغ‌‌‌بر ۷۳۰تن (طلای محتوی؛ قطعی و احتمالی) است. این در حالی است که در همان زمان تولید معدنی کمتر از ۱۰تن در سال بود. در ارائه‌‌‌های مختلفی که به‌‌‌منظور تشریح نتایج طرح جامع طلای کشور در جلسات مختلف از جمله در معاونت معدنی وزارت صمت صورت گرفت و در مطالب مختلفی که به این منظور نگاشته شد، ضعف در بهره‌‌‌برداری از ذخایر کم‌‌‌عیار و به‌‌‌خصوص کم‌‌‌عیار سولفیدی به‌‌‌عنوان مهم‌ترین موضوع معدن‌‌‌کاری طلای کشور همواره مورد تاکید و بحث بود.مشارکت با شرکت‌های موفق خارجی در زمینه استحصال طلا، به‌‌‌عنوان یکی از راهکارهای اصلی شروع و توسعه بهره‌‌‌برداری از ذخایر کم‌‌‌عیار سولفیدی در کشور در طرح جامع طلا پیشنهاد شده است. تجربه موفق این مشارکت‌‌‌ها در ایران، از جمله معدن ساری‌‌‌گونی به‌‌‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده طلای معدنی کشور (با ذخیره حدود یک‌چهارم معدن زرشوران) که با مشارکت قزاق‌‌‌ها در حال بهره‌‌‌برداری است، نشان‌‌‌دهنده میسر بودن این همکاری‌‌‌ها، با وجود چالش‌‌‌های کلان متعدد کشور در زمینه جذب سرمایه‌گذار خارجی است. جذب سرمایه‌گذار غربی در حال حاضر راهکاری عملیاتی نیست؛ اما رویکردی جدی در زمینه رفع برخی موانع داخلی پیداکردن جایگزین برای آنها را میسر خواهد کرد.از مهم‌ترین چالش‌‌‌های معدن‌‌‌کاری طلا در ایران که به‌‌‌طور مفصل در نتایج طرح جامع به آنها پرداخته شده، می‌‌‌توان به چالش‌‌‌های مربوط به صدور مجوزهای منابع طبیعی و زیست‌‌‌‌‌‌محیطی اشاره کرد. معدن‌‌‌کاری طلا عموما به‌‌‌لحاظ حجم کمتر عملیات استخراج آسیب‌‌‌زایی به‌‌‌مراتب کمتری در قیاس با استخراج سایر مواد معدنی دارد؛ در فرآیند استحصال استفاده از سیانید سدیم به‌‌‌عنوان حلال در فرآیند لیچینگ طلا، موجب بروز نوعی حساسیت شده است. حال آنکه باطله‌‌‌های کارخانه‌‌‌های استحصال طلا به‌‌‌راحتی قابل مدیریت و کنترل بوده و نمونه‌‌‌های جهانی احداث کارخانه در جنگل یا نزدیک به مناطق مسکونی موید این موضوع است. با این حال ذخایری در کشور وجود دارند که بعضا نزدیک به یک‌دهه درگیر کسب مجوز بوده و عملا راکد شدهاند.
چالش‌‌‌های مرتبط با معارضان محلی، ضعف زیرساخت‌‌‌ها، به‌‌‌روز نبودن روش‌های اکتشاف و معدن‌‌‌کاری، ضعف ناوگان ماشین‌‌‌آلات معدنی و… از دیگر چالش‌‌‌های مهم صنعت طلا در بخش بالادستی است که به جوانب و تبعات آنها و راهکارهای بهینه مواجهه با هر یک از آنها با در نظرداشت محدودیت‌ها و موانع موجود در طرح جامع طلای کشور به تفصیل پرداخته شده است.فراتر از تمامی مسائل و مشکلات موجود، چالش اصلی صنعت طلای کشور را می‌‌‌توان نبود یک نظام جمع‌‌‌آوری، صحت‌‌‌سنجی و انتشار اطلاعات دانست. این موضوع چالش مشترک صنعتگر و سیاستگذار به‌‌‌شمار می‌رود. پیچیدگی‌‌‌ها و اقتضائات خاص صنعت طلا در بخش پایین‌‌‌دستی، این فقدان را توجیه نمی‌‌‌کند؛ اما به‌‌‌دلیل ماهیت صنعت، آسیب‌‌‌پذیری کمتری دارد. اما در بخش بالادستی حل نشدن این چالش می‌‌‌تواند تبعات بعضا غیرقابل جبرانی به همراه داشته باشد.
از جمله ضعف و عقب‌‌‌ماندگی در استخراج ذخایر و تولید طلا را می‌‌‌توان با این موضوع مرتبط دانست.در مسیر تدوین طرح جامع طلای کشور به‌‌‌عنوان اولین سند جامع معدن و صنعت طلای کشور که توسط شرکت مشاوره اقتصادی آرمان آتورپات و با راهبری مجتمع طلای موته (از مجتمع‌‌‌های زیرمجموعه شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران) انجام شد، با وجود چالش‌‌‌های متعدد که مهم‌ترین آن عدم‌ارائه آمار از سوی متولیان نشر اطلاعات حوزه معدن و صنایع معدنی کشور است، اطلاعات ارزشمندی استخراج و صحت‌‌‌سنجی و سپس در این سند منتشر شد؛ اطلاعاتی که پایه هدف‌‌‌گذاری‌‌‌های انجام‌شده در این طرح، از جمله تولید ۳۴تن طلای معدنی تا افق ۱۴۰۹ بود. چالش اطلاعات، چالشی کلان و مشترک در تمامی صنایع، حداقل در حوزه معدن و صنایع معدنی است؛ اما تدوین و پایش چنین طرح‌‌‌هایی، بخشی از خلأ اطلاعاتی موجود را پوشش خواهد داد.رصد مستمر شرایط حاکم بر صنعت، تغییرات ایجادشده در پتانسیل‌‌‌ها و محدودیت‌ها، چگونگی اجرای راهکارها در جهت تحقق اهداف و همین‌طور تغییر هدف‌‌‌گذاری‌‌‌ها با توجه به شرایط به‌‌‌روز، به اجرایی‌‌‌تر شدن خروجی‌‌‌های مطالعات و هدایت سیاستگذار و تا حدودی صنعتگر حوزه طلا کمک شایانی خواهد کرد و به‌‌‌روزرسانی و پایش طرح جامع در کنار رفع موانع و کاهش چالش‌‌‌های پیش‌روی اجرای آن، به‌‌‌خصوص موضوع اشتراک‌‌‌گذاری اطلاعات از نیازهای اساسی معدن و صنعت طلای کشور به‌‌‌شمار می‌رود.